מישטיינס געזאגט

[1haam]

מישטיינס געזאגט

מישהו יכול להסביר לי מה שורש המילה "מישטיינס"? ראיתי גם כתוב "אימשטיינס". צאנין מפרש הביטוי "חס וחלילה". אני חשבתי כל השנים שפירושו "לא עלינו" - הכרתי אותו כ"מישטיינס געדאכט". תמיד חשבתי שאומרים "נישט היינט געדאכט" במובן "נישט אויף אונדז געזאגט". עד כאן.

 

[ייִדישיסט]

"נישט אויף אונדז געזאָגט"

רק שהקיצור "מישטיינס געזאָגט" הפך למילה לגיטימית ברבות השימוש בה. כמו המילה "קלאַפטע" שמקורה במילה "כלבתה" או "כלבתא" - כלבה. מילה זו גם נקלטה ביידיש כ"קלאַפטע". וכבר דיברנו על מילה זאת לפני כמה ימים.

 

[ייִדישיסט]

ס´איז עפּעס אַנדערש ../images/Emo98.gif

[סליחה על השטויות שכתבתי בהודעה הקודמת] הנה התשובה הבדוקה

הביטוי המלא של "מישטיינס" הוא - מישטיינס אין דער ערדן געזאָדט. לראשונה פוגשים את הביטוי במכתב שנשלח מפראג בראשית המאה ה-17, ובו נכתב בין היתר המשפט הבא: דען שטיין אין דער ערדן געזאָגט [=יאמר על האבן באדמה]. מכאן הביטוי התגלגל ל"מישטיינס", "דען שטיין אין..." הפך ל"מישטיינס". הפירוש המדויק של מישטיינס: 1) שיאמר גן עלי דבר כזה. 2) דבר שאינו אמת אלא נראה כאמת. 3) דבר שרמתו נמוכה. 4) מה כבר אפשר לומר ?! הכל לפי המיקום בו מופיעה המילה במשפט. מקורות לתשובה שלי: מאַרק יודל, ייִדישע שפּראַך, XXI, עמ´ 64; "די שפּראַך פון דער קאָמדיע ´די גענאַרטע וועלט´", שם, III, עמ´ 79-78. לגבי התרגום של צאנין - "חס-ושלום", לא ראיתי את צאנין אבל אני מאמין שכך הוא מתרגם וזו הפשטה של המשמעות המורכבת בהרבה כפי שהראתי עכשיו.

 

[קערבאלע]

וועגן משטיינס געזאגט אויף מענדעלע

Date: Tue, 09 Jul 1996 23:33:49 -0400 (EDT) From: [email protected] Subject: Nokh a mol "mishteyns gezogt" In the July 5 issue of the English _Forward_ Philologos responds to a query about the expression _mishteyns gezogt_, citing (via Zachary Baker) a bit of dialogue between Noyekh Miller and Mikhl Herzog from the early days of Mendele (1.42). (The discussion in Mendele was later renewed in 4.202, 4.208 and 4.213.) Mikhl´s explanation of _mishteyns gezogt_ as originating in a "warding-off formula" (what James Matisoff called "malo-fugition") was supported by the late Yudel Mark, who cited an example from an early 17th-century Prague letter: "den shteyn in der erdn gezogt," i.e., "it should happen to the stone in the ground [and not to you/me/us...]" (_Yidishe shprakh_ 3 [1943], 78). In a later response to a reader´s question about the expression (_Yidishe shprakh_ 21 [1961], 64) Mark simply said that it came "from a Middle High German formula." As for its meaning, Mark explained that it has various nuances (_kneytshn_): "oykh mir a..., vos iz nor kloymersht un nit oyf an emes, vos iz in a nideriker (shlekhter) mos oder madreyge; vos iz do tsu zogn (reydn), vos ken men zikh do helfn; nebekh, tsum shlimazl." He pointed out further that it can be syntactically related to the preceding or following word. Bob Rothstein [SOURCE -- ftp://ftp.mendele.trincoll.edu/pub/mendele/files/vol06/vol06.030]

 

[ייִדישיסט]

פאַר וואָס אַרבעט איך שווער ../images/Emo46.gif

אויסצוטרעפן אַז אַלץ איז שוין דאָ אויפן אינטערנעץ

אַ דאַנק, קערבאַלע. אגב, איך מיין אַז ריכטיק איז צו שריַיַבן "קערבעלע".

 

[קערבאלע]

"קערבאלע" צי "קערבעלע"

איר זייט גערעכט על-פּי תורת המאָרפרלאָגיע וואלט טאקע באדארפט זיין "קערבעלע". אבער צוריקגערעדט איז די פאנעטישע סיסטעם מחייב אז דער צווייטער טראף זאל ווערן מער אָפן, ד.ה. אז עס ווערט ארויסגערעדט ניט מיט א מין e-שווא נאר בפירוש ווי א שטיקל a. פארדערפאר איז פּראָזאָדיש דווקא מער בארעכטיקט עס זאל געשריבן ווערן מיט אן א (היינו פּתח-א): ק ע ר ב א ל ע. אזא מין שרייבונג איז אוודאי גאנץ שטארק בארעכטיקט אין דיכטונג, צומאל אויך אין א קינסטלערישער אדער סטיליסטישער נאבמאכונג פון נאטירלעך גערעדטן לשון און פאר די צונעמען וועלכע האלב-צעדרייטע לינגוויסטן נודניקעס קלייבן אויס פאר זיך און פאר אנדערע. זייט הארציר געגריסט, קערבאלע

 

[ייִדישיסט]

דאָ רעדט זיך וועגן שרײַבן

איך האָב זייער הנאה פֿון אײַער שרײַבן, ממש ווי עס באַדאַרף צו זײַן. אין דער אַרויסרעד איז נישטאָ קיין ספֿק אַז מע קען זאָגן "קערבאַלע" אזוי ווי מע זאָגט "שטעטאַלע" אָבער ווען מע שרײַבן זיי אַרויס, דאַרף מען לויט די כּללים שרײַבן "קערבעלע" און "שטעטעלע". אויב דו זעסט וואָס גייט פֿאָר אין דעם פֿאָרום, קענסטו זיכער באַמערקן אַז איך פֿאַרריכט נישט קיינעם, נאָר אויב ס´איז ממש שרעקלעך נישט צו פֿאַרשטיין. אָבער אויב מיר רעדן שוין דערפֿון גיב איך צו מײַנע הערות. זאָג נאָר טײַערער, איר האָט אפֿשר אנגעשריבענע דיכטונג און פֿראָזע אויף ייִדיש ? אייגענע צו באַקאַנטע ? איך וויל פּובליקירן וואָס מער יעדן ערבֿ שבת. דו האָסט מסתמא געזען פֿאַר דײַנע אויגן דעם "עונג @ שבת", דאָרט וויל איך זיי אַרײַנשרײַבן. זיי געזונט מײַן פֿרײַנד

 

[קערבאלע]

קערבאלע שמערבאלע אבי געזונט!

טייערער פריינד יידישיסט, א הארציקן דאנק פאר דער ווארעמער פארבעטונג. צוגעשיקט וואלט איך זיכער ניט די אייגענע זאכן, נאר מסתמא לידער פון מיינע באליבסטע פּאעטן, אבער ליידער ליידער בין איך פארווארפן מיט ארבעט, הגם ווי איר זעט ניט ווייניק צייט שענק אונזער טייערן יידיש פארום. בלי נדר אין דער ניט-צו-ווייטער צוקונפט וועל איך זיך סטארען אריינצוקלאפּן עטלעכע ליגיר-טעקסטן פאר אייך. אפשר טאקע נאך הושנע רבה. זייט מיר דערווייל געזונט און שטארק, אייערת קערבאלע ב"ר טולער

 

[מאדאם באטרפליי]

מה זה שרייבן? זה גם בגרמנית אותו

דבר?

 

[zimes]

לכתוב

 

[מאדאם באטרפליי]

../images/Emo24.gif../images/Emo23.gif לכתוב זה שרייבן???

 

[קאַטאָוועס]

מה לעשות? יידישזו שפה שהתפתחה

מגרמנית ולכן יש הרבה מלים זהות כמו שרייַבן = לכתוב schreiben בגרמנית.

 

[1haam]

א שיינעם דאנק יידישיסט און קערבאלע

תענוג אמיתי לראות ידע מעמיק כזה ביידיש. יישר כח! לעניין "מישטיינס": אני, כאמור, הכרתי אותו במובן שקערבאלע הפנה אליו, דהיינו, "לא עלינו" (אלא, על האבן שבאדמה - שזה לא ידעתי). תודה.

 

[מאדאם באטרפליי]

מה פירוש הניק שלך קערבאלע?

 

[ייִדישיסט]

במקום שאין איש איז אויך אַ הערינג..

אַ פיש. קערבל זה מטבע רוסי. מילה מקבילה ל"גראָשן" או ל"רובל".